A Priori ve A Posteriori Bilgi

 

A Priori ve A Posteriori Bilgi

 Bilgi felsefesi, insanların bilgiye nasıl ulaştıklarını ve bu bilginin doğruluk statüsünü inceler. Bu bağlamda iki temel bilgi türü olan a priori ve a posteriori bilgi önemli bir yer tutar. Bu kavramlar, özellikle epistemoloji (bilgi teorisi) alanında, bilginin kaynaklarıyla ilgili tartışmalarda sıkça kullanılır. Şimdi bu iki bilgi türünü, örneklerle daha iyi anlamaya çalışalım.

 1. A Priori Bilgi Nedir?

 A priori bilgi, deneyimden bağımsız olarak, yalnızca akıl ve mantık yoluyla elde edilebilen bilgidir. Yani bu bilgi, bir tecrübe yaşamadan önce, salt düşünme yoluyla bilinebilir. A priori bilginin doğruluğu, herhangi bir dış gözleme veya deneye dayanmaksızın, mantıksal çıkarımlar ve kavramsal analiz yoluyla ortaya konur. Bu tür bilgi genellikle matematik ve mantık alanında karşımıza çıkar.

Örnek: Matematiksel Gerçekler

Bir a priori bilgi örneği, matematiksel önermeler olabilir. Örneğin:“2 + 2 = 4 ifadesi, a priori bir bilgidir. Bunu bilmek için dış dünyada "iki" şeyin var olduğunu gözlemlemek gerekmez. Bu bilginin doğruluğu, mantık ve matematiksel ilkeler çerçevesinde anlaşılır.

Aynı şekilde, “Bir üçgenin iç açılarının toplamı her zaman 180 derecedir” ifadesi de deneyim gerektirmeyen, salt akıl yürütme ile elde edilebilen bir bilgidir.

Ayrıca; Bütün babalar erkektir. Bekçiler insandır. Bekarlar evli olmayandır.

Bu tür bilgiler için bir deneye veya gözleme ihtiyaç duyulmaz; doğru olmaları mantıksal yapılarından kaynaklanır.

  2. A Posteriori Bilgi Nedir?

 A posteriori bilgi ise, deneyime dayalı olarak elde edilen bilgidir. Bu bilgi türü, kişinin dış dünyadaki olayları gözlemlemesi ve deneyimlemesi sonucunda ortaya çıkar. A posteriori bilgiler, dış dünyadan elde edilen verilerin işlenmesi ile elde edilir ve genellikle bilimsel bilginin temelini oluşturur.

Örnek: Gözleme Dayalı Bilgiler

“Güneş her sabah doğudan doğar” Napolyon Rusya’yı işgal etti.” ifadesi, a posteriori bir bilgidir. Bunu bilmemiz için deneyime, yani gözleme ihtiyaç duyarız. Güneşin doğudan doğduğunu ancak gözlem yaparak öğrenebiliriz. “Ateş sıcaklık verir” bilgisi de a posteriori’dir. Ateşe dokunma deneyimimiz sonucu sıcaklık hissettiğimizi öğreniriz. Bu bilgiye ulaşmamız deneyimle mümkündür.

 A Priori ve A Posteriori Bilginin Karşılaştırılması

 A priori bilgi, yalnızca düşünceye dayanırken; a posteriori bilgi dış dünyanın gözlemi ve deneyimi üzerine kuruludur. Ancak, bu iki bilgi türü her zaman kesin sınırlarla ayrılmayabilir. Örneğin, fiziksel bir nesnenin varlığı üzerine düşünceler hem a priori mantıksal çıkarımlara hem de a posteriori gözlemlere dayanabilir.

 Örnek Karşılaştırma:

 1. A Priori:   - “Bir bekar evli değildir” ifadesi, mantıksal olarak doğrudur ve deneyime gerek kalmadan anlaşılabilir.

 2. A Posteriori:   - “Ali bekar değildir” cümlesi ise Ali’nin medeni durumunu öğrenmek için bir gözleme dayanır ve bu yüzden a posteriori bir bilgidir.

 A Priori ve A Posteriori Bilginin Felsefedeki Önemi

 Bu iki bilgi türü, felsefede bilgi teorisi açısından büyük önem taşır. **Rasyonalizm** ve **ampirizm** arasındaki tartışmalar, bu bilgi türlerinin karşılaştırılmasına dayanır. Rasyonalistler, bilginin büyük kısmının a priori olduğunu savunurken, ampiristler bilginin deneyime dayalı (a posteriori) olduğunu iddia ederler.

 Rasyonalizm Örneği:

René Descartes gibi rasyonalist filozoflar, zihnin dış dünyadan bağımsız olarak bazı bilgileri bilme kapasitesine sahip olduğunu savunur. Descartes'ın ünlü "Cogito, ergo sum" (Düşünüyorum, öyleyse varım) ifadesi, deneyimden bağımsız olarak yalnızca düşünce yoluyla ulaşılan bir a priori bilgi örneğidir.

Ampirizm Örneği:

John Locke ve David Hume gibi ampirist filozoflar ise, zihnin boş bir levha (tabula rasa) olduğunu ve tüm bilginin deneyim yoluyla elde edildiğini öne sürer. Hume’a göre, nedensellik bile deneyimlerden elde edilen bir alışkanlıktır; bu da a posteriori bilgiye bir örnek teşkil eder.

 Sonuç olarak; A priori ve a posteriori bilgi arasındaki fark, bilginin kaynağına ve elde edilme yöntemine dayanmaktadır. A priori bilgi, akıl ve mantık yoluyla, deneyime gerek kalmadan elde edilirken, a posteriori bilgi gözlem ve deneyimlere dayanır. Bu iki bilgi türü, bilginin doğasını ve kaynağını anlamada önemli bir rehberdir. Günlük hayatımızda her iki bilgi türünü de kullanırız; matematik ve mantık gibi disiplinlerde a priori bilgiye, doğa bilimlerinde ise a posteriori bilgiye daha fazla başvururuz.