İnsan ve Bilgi

 

İnsan her dönemde bilgiyi üreten bir varlıktır. İnsanı diğer canlılardan ayıran temel niteliklerden biri de budur. Bilgi; insanın yaşaması, gelişmesi ve topluma uyum sağlayabilmesi için zorunludur.

 

Bazı benzer özellikler gösterse de insan, aklını kullanabilme ve düşünme yeteneği sayesinde evrendeki diğer canlılardan ayrılmıştır. Fiziksel olarak doğadaki en güçlü varlık sayılmasa da insan, aklı sayesinde doğaya egemen olmaya ve doğadaki diğer canlıları kontrol etmeye çalışmıştır. Sahip olduğu bilgiler, insanı ayrıcalıklı kılmış ve onun evrendeki diğer canlılardan üstün olmasını sağlamıştır.

Bilgi Nedir?

S Bilgi Aktı O = BİLGİ

Bilgi, bilen (özne, süje) ile bilinen (nesne, obje) arasında kurulan bağ sonucu ortaya çıkan üründür. Bilme en genel anlamıyla süje ile obje arasındaki ilgi ve ilişkidir. Buna bilgi aktı (bilgi bağlantısı) da denebilir.

 Bilgiyi meydana getiren özne ve nesne arasındaki bağ ancak özne tarafından kurulabilir çünkü nesneye yönelen, onu algılayan, anlayan ve açıklayan unsur öznedir. Nesne ise öznenin yöneldiği pasif konumdaki bir olgu, olay veya varlıktır. Özne, bilinçli bir varlık olarak kendi dışındaki diğer varlıkları aynı zamanda bir bilgi nesnesi olarak kendini bilmek ister. Nesneye yönelen özne, nesneler üzerinde düşünerek bir zihinsel etkinlik gerçekleştirir ve bu etkinlik sonucunda bilgiye ulaşır.

 Bilgi edinme sürecinde bilincin etkinliği olan temel bilgi aktları; düşünme, algılama, anlama (kavrama) ve açıklamadır. “Bu sandalye siyahtır.” önermesinin bilgisi, algılama aktı ile elde edilmiş bir bilgidir.

Algılama aktı ile elde edilen bilgiler, nesneler üzerine yapılan duyu deneyleri sonucunda ortaya çıkar. Düşünme aktı; çevrede görülen maddi nitelikteki somut nesnelerin yanında kavram, sayı, geometrik şekil ve mantık önermeleri gibi soyut varlıkları da konu edinir.

 Doğada bulunan maddi nitelikteki bütün varlıklar gerçek varlık alanına aittir. Bu varlıklar algı aktıyla bilinirken matematikteki sayılar, geometrideki şekiller ve mantıktaki önermeler; ideal varlık alanına ait olup düşünme aktıyla bilinir. Düşünme aktı, somut ve soyut varlık alanlarını içine alırken bilginin oluşmasında algı aktıyla beraber etkin bir rol oynar. Algı aktı, insan ve somut varlık arasında ilişki kurarken düşünme aktı hem somut hem de soyut varlık alanıyla ilişki kurar. Aslında bütün bilgi aktları birbiriyle yakın ilişki içindedir.

Özne, anlama aktı ile gerçekte olan varlığı kavrayabilir. Anlama aktı, doğruyu bütünüyle kavramayı içerdiğinden sezgisel ya da zihinsel içerikli olabilir. Örneğin “Yüzündeki ifadeye bakarak ağlamış olduğunu anladım.” Açıklama aktı ise öznenin, nesne hakkındaki bilgileri nedenleri veya kanıtlarıyla birlikte vermesini sağlar. Açıklama, mantıksal bir bilgi türü olup bir şey hakkında ilk bilgiden başlayarak son bilgiye doğru adım adım giden bir sıralama içerir.

MEB Ortaöğretim Bilgi Kuramı Öğretmen Kılavuz Kitabından derlenmiştir.