Kötü Alışkanlıklardan
ve Bağımlılıklardan Kurtulma: Epikurosçular, Stoacılar ve Spinoza Öğretileri
Çerçevesinde İncelenmesi
Kötü alışkanlıklar ve bağımlılıklar, insanın özgürlüğünü
kısıtlayan, mutluluğunu engelleyen ve ruhsal dinginliğini bozan davranış kalıplarıdır.
Felsefe tarihinde birçok düşünür, bu tür alışkanlıklardan kurtulmanın yollarını
aramış ve akıl, erdem ve haz kavramları üzerinden çözümler sunmuştur. Bu çalışmamızda,
Epikurosçular, Stoacılar ve Spinoza’nın kötü alışkanlıklardan kurtulma konusundaki
görüşlerini inceleyeceğiz.
1. Epikurosçular: Haz
ve Ölçülülük
Epikuros ve takipçilerine göre, insanın en yüksek amacı
mutluluk ve bu mutluluk da doğru hazların peşinden gitmekle
mümkündür. Ancak Epikurosçu haz anlayışı, sınırsız zevk arayışı değil, akıllıca
seçilmiş, sade ve kalıcı hazlar üzerine kuruludur.
Kötü Alışkanlıklardan Kurtulma Yöntemleri:
- Doğal ve Gereksiz Arzuları Ayırt Etmek: Epikuros, arzuları
üçe ayırır:
- Doğal ve gerekli
(yemek, barınma, güvenlik)
- Doğal ama gereksiz
(lüks yemekler, aşırı konfor)
- Ne doğal ne de
gerekli (şöhret, aşırı zenginlik)
Kötü alışkanlıklar
genellikle son iki kategoriye girer. Bunlardan kaçınmak gerekir.
- Hazzın Uzun Vadeli Etkisini Düşünmek: Geçici bir zevk,
uzun vadede acıya yol açıyorsa (örneğin alkol bağımlılığı), ondan uzak
durulmalıdır.
- Arkadaşlık ve Topluluk Desteği: Epikuros, gerçek dostlarla
kurulan bir yaşamın, kötü alışkanlıklardan koruyacağını savunur.
Epikurosçular arzuları yeni baştan yönlendirmek ve kötü
alışkanlıklarımızı düzeltmek için pratik bilgeliğin, yani ferasitin (anlayış,
seziş) ayırt etme yeteneğinin yeterli olduğunu düşünürler.
2. Stoacılar: Akıl,
İrade ve Kontrol
Stoacılık, kendi üzerinde hakimiyet kurma felsefesidir.
Epiktetos, Seneca ve Marcus Aurelius gibi Stoacı düşünürlere göre, kötü
alışkanlıklar, insanın kontrol edemediği şeylere bağımlı hale gelmesinden kaynaklanır.
Kötü Alışkanlıklardan Kurtulma Yöntemleri:
- Kontrol Çemberi: Epiktetos, olayları ikiye ayırır:
- Kontrol
edebileceklerimiz (düşüncelerimiz, davranışlarımız)
- Kontrol
edemeyeceklerimiz (dış olaylar, başkalarının fikirleri)
Kötü alışkanlıklar,
kontrol edebileceğimiz alana odaklanarak aşılabilir.
-Erdemli Yaşam: Stoacılar için erdem (bilgelik, cesaret,
adalet, ölçülülük) en yüksek iyiliktir. Kötü alışkanlıklar, erdemle çeliştiği
için reddedilmelidir.
-Olumsuz Bakış Açısı: Bağımlılık yapan şeylerin geçiciliğini
ve zararlarını düşünmek, onlardan uzak durmayı kolaylaştırır.
Stoacılar her şeyin idarenin işi olduğunu düşünürler: “İstemek
ve Yapmak” . Tecrübeler bize her ikisinin de gerekli ama yetersiz olduğunu
gösteriyor. Bir alkolik pek tabi ki bağımlılığının onu mutsuz ettiğinin ve
ondan kurtulması gerektiğinin bilincinde olabilir. Ama bütün çabalarına rağmen
başaramaz. Bağımlılık gösteren tutumlarımız ve edindiğimiz kötü huylar da böyledir.
Bu durumda şuurlu olmanın ya da irade göstermenin durumun içinden çıkmaya
yetmediğini görüyoruz. İnsanın değişebilmek için aklın ve iradenin gücünden
başka bir güce ihtiyacı olduğunu ortaya atan ilk filozof hiç şüphesiz Spinoza’dır.
3. Spinoza: Özgürlük
ve Tutkuların Bilgisi
Spinoza’ya göre, insanın özgürlüğü, tutkularının kölesi
olmaktan kurtulup onları akıl yoluyla anlamasına bağlıdır. Ethica adlı
eserinde, tutkuların bilgisini kazanmanın özgürleştirici olduğunu savunur.
Kötü Alışkanlıklardan
Kurtulma Yöntemleri:
-Tutkuların Nedenselliğini Anlamak: Spinoza’ya göre, bir
tutkuyu değiştirmek için onun nedenlerini bilmek gerekir. Örneğin, sigara içme
isteği, bir yanılsamadan ya da alışkanlıktan ibaret olabilir.
-Yeterli Fikirler Edinmek: Spinoza, yetersiz (pasif)
fikirlerin tutkulara, yeterli (aktif) fikirlerin ise özgürlüğe yol açtığını
söyler. Kötü alışkanlıklar, genellikle yetersiz fikirlerden doğar.
-Sevgi ve Bilgiyle Dönüşüm: Spinoza, "Bir tutku ancak
daha güçlü bir başka tutkuyla yenilebilir." der. Örneğin, sağlıklı yaşam arzusu, sigara bağımlılığını yenebilir.
Ortak Öneriler
ve Uygulanabilir Adımlar
Bu üç felsefi yaklaşım, kötü alışkanlıklardan kurtulmak için
şu ortak yöntemleri sunar:
1. Bilgi ve Farkındalık: Alışkanlığın nedenlerini ve
sonuçlarını anlamak.
2.Ölçülülük ve Erdem: Aşırılıklardan kaçınmak, akılcı
seçimler yapmak.
3.Topluluk ve Destek: Dostlarla çevrili bir yaşam sürmek.
4.Zihinsel Disiplin: Kontrol edilebilene odaklanmak,
tutkuları dönüştürmek.
Kötü alışkanlıklardan kurtulmak, yalnızca bir davranış değişikliği
değil, aynı zamanda felsefi bir dönüşüm sürecidir. Epikuros’un ölçülü hazzı,
Stoacıların irade disiplini ve Spinoza’nın tutkuların bilgisi, bu yolculukta
bize rehberlik edebilir. Son söz olarak; Varlığımızın (zihin, kalp, beden)
bütün boyutlarına özen göstererek onları denge içinde tutmaya çalışarak
gerçekten iyi bir hayat sürmeyi öğrenebiliriz. Tutulan bu yol bütün bir hayata
uzanan bir yol olabilir ve kanaatimizce olabilecek en güzel yoldur.
Bu çalışma, felsefenin pratik yaşam sorunlarına nasıl ışık
tutabileceğini göstermesi açısından ufuk açıcı olabilir. Kötü alışkanlıklardan
kurtulmak için felsefi düşüncenin sunduğu araçları kullanmak, daha özgür ve
anlamlı bir yaşamın kapılarını aralayabilir.
- Epikuros, Mutluluğun Yolu
- Epiktetos, Enchiridion
Kılavuz Kitap
- Spinoza, Ethica
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder